Ngoại hình

Báo hoa mai Đông Dương có thân dài, thon gọn, chân cao, chúng dài từ 1 đến gần 2 mét, cân nặng từ 30 đến 90 kg, con cái thông thường có kích thước bằng khoảng 2/3 con đực (cân nặng từ 30 đến 70 kg)[6]. Ở Việt Nam, kích thước của loài thú này chỉ nhỏ hơn hổ, khoảng từ từ 970-1.430mm, chiều dài đầu và thân 100–130 cm, chiều dài đuôi từ 80–100 cm. Báo hoa mai Đông Dương có lớp lông rất đa dạng, phần lớn có nền lông màu nâu hay mầu vàng nhạt ở phần lưng, đôi khi là kem nhạt, trắng bạc ở phần bụng, trên toàn thân từ đầu đến thân và đuôi kể cả dưới bụng có nhiều hoa thị đen lớn, các hoa văn này có vòng ngoài khép kín, dày và đen ở phần trung tâm, còn những đốm ở lưng có hình hoa mai, toàn thân có đốm hoa mai màu nâu đen, trên đầu, chân và bàn chân và nửa mặt bụng được phủ bởi các đốm đơn lẻ, chân có đốm nhỏ hơn thân, đầu có các đốm màu đen nhỏ, đốm ở đầu nhỏ, phần nửa gốc đuôi đốm đen lớn, nữa cuối đuôi có đốm vòng ở mặt trên[7][8], các đốm có xu hướng nhỏ hơn về phía đầu, lớn hơn và có tâm nhạt ở phía thân[9][10].

Tập tính

Trong họ nhà mèo, báo hoa mai Đông Dương có tiếng là cũng rất to lớn và hung dữ[11], tuy thân hình tương đối nhỏ so với các loài mèo lớn khác nhưng báo hoa mai là những kẻ săn mồi nguy hiểm đáng sợ với khả năng rình mò huyền thoại[9][10], những con đực trưởng thành phải chiến đấu để tranh giành lãnh thổ trong tự nhiên. Chúng trong nhiều sinh cảnh, vùng sống và hoạt động bao gồm nhiều dạng rừng núi, chủ yếu rừng già ít tác động. Chúng có thể sống trong nhiều kiểu rừng, rừng nguyên sinh, rừng thứ sinh và trảng cây bụi gần rừng, chỗ ở không cố định, vùng hoạt động rộng ở nhiều độ cao khác nhau. Có thể leo trèo lên cây lớn ở độ cao 2-3m[12]. Chúng hoạt động chủ yếu từ lúc chạng vạng đến rạng đông và nghỉ ngơi vào ban ngày ở bụi rậm, giữa những mỏm đá hoặc thường nằm nghỉ trên các cành cây và chủ yếu ngủ trên cây[13].

Báo hoa mai Đông Dương hoạt động đơn lẻ, chỉ sống đôi vào mùa sinh sản. Báo mẹ mang thai 90–105 ngày, mỗi lứa đẻ thường từ 2-3 con. Sau khoảng 1 năm tuổi báo con tách khỏi mẹ để sống độc lập[8]. Theo những người Mường thì chúng là loài rất hung dữ, cực khỏe, có thể giết bò trong chớp mắt, nó có móng vuốt sắc lẹm, bộ hàm khỏe cùng răng nhọn và trọng lượng tới 80 kg, nên những chú bò có thể bị nó giết trong nháy mắt với cú đớp đứt họng, cú bẻ gẫy cổ, khác với hổ, thích ăn thịt thối, chúng lại chỉ ăn thịt tươi, nên nó giết bò xong, chỉ ăn no bụng, rồi bỏ lại con mồi, khi đói, nó lại săn con mồi khác để ăn thịt, nó thường hay kêu lên cái tiếng "hừ hừ" và người Mường rất khiếp sợ[3][4].

Chế độ ăn

Lối sống và thức ăn của chúng khác với các loài mèo lớn khác, chúng có khả năng săn trên cây cũng như trên mặt đất, chúng ăn từ những động vật nhỏ như côn trùng, thú gặm nhấm, cá đến những thú lớn hơn như gia súc, hươu, nai, linh dương, lợn rừng. Chế độ ăn của báo gồm thịt thú rừng như lợn rừng, hươu, nai, khỉ, voọc, kể cả gia súc nhỏ và non tơ như nghé con, bê con và các loài gặm nhấm lớn[8]. Nhìn chung, thức ăn của chúng chủ yếu là các loài thú móng guốc như hươu, nai, lợn rừng nhưng khi đói chúng ăn cả chim, khỉ, ếch nhái, chúng có thể ăn được bất cứ động vật nào có kích cỡ từ bọ hung trở lên[9][10]. Tính trung bình báo hoa mai cần 4kg thịt/ngày, khi chúng bắt được một con mồi lớn chúng sẽ cất dấu miếng mồi trong vài ngày[14]. Chúng còn được biết như là những kẻ thèm thịt chó và sẵn sàng liều lĩnh xông vào nhà dân để giết chó nuôi, thậm chí săn cả chó, nên những người nuôi chó trong những vùng có báo hoa mai thường giữ chó trong các cũi để đảm bảo an toàn cho chúng[14].

Báo hoa mai là loài báo nổi tiếng với khả năng rình rập khi săn mồi, cũng như khả năng đạt được vận tốc lên đến 90 km/h khi truy đuổi con mồi[15] bình thường, báo hoa mai có thể chạy với vận tốc 60 km/h nhưng cũng như các thu săn mồi khác chúng chọn mục tiêu, ẩn mình ở chỗ gần nhất có thể và rình[14]. Khi tấn công con mồi lớn chúng có thể nhảy lên lưng con thú từ trên cây, ngoạm vào cổ cắn con mồi kiệt sức đến chết, sau đó chúng tha xác con mồi treo lên cảnh cây cao để ăn, tránh bị các loài khác cướp phần. Chúng leo trèo rất tốt và thông thường hay giấu con mồi săn được ở trên cây[14]. Hình ảnh thường thấy của loài báo này là loài leo trèo giỏi và thường săn mồi về đêm và cả ban ngày ở nơi vắng người, tha con mồi đến chỗ an toàn trên cây để tránh các loại động vật ăn thịt khác.

Báo hoa mai Đông Dương có thể rình mò và tấn công chớp nhoáng vào các đàn gia súc nhỏ và tàn sát gia cầm trong chớp nhoáng, tại thôn Bospha từng bị báo hoa mai vào chuồng ăn thịt tại chỗ 13 con ngỗng trong tuần và con thú dữ ngồi ăn thịt ngỗng ở gần nhà, nó còn bắt hàng loạt gà, vịt, ngan và cả chó, gây hoang mang trong các khu dân cư. Những lời kẻ về một con vật lớn bằng con bê 1 năm tuổi, có trọng lượng khoảng 1,2 tạ, lông màu xám, đầu vươn cao hơn 1m, hai ánh mắt sáng to như bóng đèn[16] lao đến đớp gọn con ngan nặng hơn 3,5 kg, điều đáng sợ là năm con ngan nhà có tổng trọng lượng khoảng 18 kg đã không còn một cái lông nào vương lại, chỉ thấy vết máu nhỏ lẫn vào bùn nước. Một câu chuyện tàn sát chớp nhoáng hơn, trong tối có hai con ngan nhà ngủ trên giá bên cạnh vách bếp, khi nghe một tiếng động lớn va vào vách ván, thì chỉ còn thấy vài vết máu nhỏ, hai con ngan biến mất, chó cũng phải khiếp sợ, rất nhiều con chó trong vùng khi ngửi thấy mùi con thú này là cúp đuôi bỏ chạy và run bần bật[16]

Ở Quảng Trị, loài báo hoa mai đã gây ra vụ hàng loạt dê nuôi trong trang trại bị chết bất thường và mất tích bí ẩn, có 13 con dê chết bất thường hoặc mất tích, một số con dê bị chết và bị thương bất thường với một số con dê bị chết, mất nhiều bộ phận trên thân thể, một số bộ xương dê nằm trên gò đất cao, xung quanh cây cối rậm rạp hoặc bên bờ ven suối, một số con dê đã bị moi mắt, nằm bốc mùi bên mép suối, một con dê đã bốc mùi bên bờ suối phía sau trang trại, một số khác bị thương nặng khắp thân thể không thể tự tìm về chuồng[10][17], tổng cộng 13 con dê mất tích, hai con khác đã chết quanh trại với dấu vết bị thú tấn công, đến ngày sau, có sáu con dê trở về, còn bảy con dê khác vẫn mất tích[18], xung quanh trang trại này có nhiều dấu chân thú đường kính gần 20 cm để lại, dấu chân này cho thấy có năm móng vuốt khá sâu, một dấu chân thú khác có kích thước nhỏ hơn bên con đường vào khu rừng trồng bạt ngàn đã khiến người dân trên địa bàn hoang mang lo lắng, không dám vào rừng phát triển sản xuất.

Phân bố

Có ghi nhận về chúng ở thung lũng Nghiều Lài, cách bản Nà Tông (Thượng Lâm, Lâm Bình, Tuyên Quang), nơi con đường cắt rừng già dẫn lên đỉnh Giang Chí cao hơn 2.000m, là nóc nhà của tỉnh Tuyên Quang, một số người đi rừng thấy rất nhiều vết cào vào đất, đá xuất hiện, nhưng lại có người khẳng định đó là vết cào của loài báo, chứ không phải của hổ vì loài báo còn khá nhiều ở đại ngàn Lâm Bình, nhiều người nhìn thấy, mô tả kỹ[19] ở bản Tốc Tát thì có nhiều người nghi ngờ rằng liệu có phải hổ hay mọi người nhầm với loài báo hoa mai vốn dĩ cũng rất to lớn và hung dữ[11].

Loài báo hoa mai này từng xuất hiện ở huyện Đạ Huoai, tỉnh Lâm Đồng hai lần vào đầu năm 2012[20]. Năm 2013, báo hoa mai từng xuất hiện tại khu vực gần sân bay Liên Khương, thị trấn Liên Nghĩa, thuộc huyện Đức Trọng, tỉnh Lâm Đồng[10], khả năng hai con báo này đã từ vùng rừng núi giáp ranh giữa tỉnh Lâm Đồng và Bình Thuận, băng qua các xã Đà Loan, Hiệp Thạnh, lên thị trấn Liên Nghĩa và tại khu vực thôn Bospha và thôn Nghĩa Hiệp thuộc xã Liên Hiệp bị báo hoa mai tấn công chuồng nuôi gia cầm, hai con thú này đã ăn thịt 13 con ngỗng của các hộ dân. Ở Quảng Nam, tại xã Điện Thắng, huyện Điện Bàn, đã xuất hiện hai con báo mẹ và báo con bị trôi từ rừng xuống đồng bằng sau đợt lũ, báo con đã chết, báo mẹ thì bị lưu lạc trong cánh đồng Điện Thắng[21].

Loài báo hoa mai vốn trước đây từng tồn tại ở một số vùng rừng trên địa bàn Quảng Trị, nhưng biến mất từ sau khi kết thúc chiến tranh khoảng 10 năm[9][10], chúng biến mất từ những năm 1985-1986[22]. Trong các chuyến điều tra thì các nhà khoa học đã ghi nhận nó ở hai khu bảo tồn đều có gồm cả Đakrông và cả Bắc Hướng Hóa đều có loài này. Thực tế loài này hoạt động rộng và động vật di chuyển từ vùng này sang vùng khác, như khu bảo tồn Đakrông sang Phong Điền và ngược lại là chuyện bình thường[23] Gần đây, tại gần một trang trại thuộc khu vực rừng trồng của người dân xã Hải Lâm, Hải Lăng cách khu dân cư chỉ 1 km, cách Quốc lộ 1A khoảng 10 km và cách vùng rừng tự nhiên gần nhất 15 km, nằm cách khu vực rừng tự nhiên vùng thượng nguồn sông Nhùng của Hải Lăng khoảng 13–14 km theo đường chim bay, lần đầu tiên loài báo hoa mai xuất hiện ở khu vực này[6] tại địa phương này từ trước tới nay, chưa ghi nhận sự việc tương tự nào như vậy ở khu vực này[24], mặc dù trước đây Quảng Trị từng là khu vực sinh sống của báo hoa mai, nhưng do chiến tranh, loài này không còn thấy xuất hiện[25].